Kripto Para Hukuku ve Blockchain Teknolojisi

Blockchain;  Blokların birbirine zincir gibi bağlandığı ve her verinin sistemdeki bir bloğa zaman damgalı olarak kaydedilmesidir.  Kaydedilen  her veri şifreli bir şekilde bloklarda yer alır. Kripto para transfer işlemlerinde kullanılan her blok şifrelenir ve böylelikle güvenli ve aracısız bir transfer yapılmış olur. Aslında kripto paraların devrim kısmı blockchain teknolojisidir. Her  alanda kullanılabilecek blockchain teknolojisi kripto parayla ilişkilendirilse de bankalardan, devletlere, tapu işlemlerinden, şirket işlemlerine kadar teknolojinin dünya üzerindeki neredeyse her iş modelinde kullanılabileceği ve dönüşümlere yol açabileceği güce sahiptir.  

Kripto Para; Blockchain teknolojisi kullanılarak şifrelerle oluşturulan   iktisadi değer biçilen ve değişim aracı olarak tasarlanmış  dijital paralardır.  Kripto paraları; Bitcoin (coin), altcoin ve token olarak ayırabiliriz.   

Bitcoin; Satoshi Nakamoto  adında kişi ya da kişilerce  blockchain teknolojisiyle   A Peer-to-Peer Electronic Cash System  (Eşler Arası Elektronik Para Sistemi)   oluşturulmuştur. Satoshi Nakamoto'nun kim ya da kimler olduğu bilinmemekle birlike Bitcoin'in  merkeziyetsiz  olması  2008 yılında  yaşanan  ekonomik krize  sebep olan merkez bankalarına tepki olarak  çıkarıldığı ifade ediliyor.  Güvenilirliği, merkeziyetsiz olması ile    blokzincir  yapısından kaynaklı  yapılan işlemlerin değiştirilememesi ya da kopyalarının yapılamamasıdır. Bitcoin, "1. nesil blockchain" yani ilk kripto para olarak kabul edilmiştir. Diğer tüm kripto paralar ‘’altcoin’’  ya da  ''altenatif coin'' olarak adlandırılmıştır. Ethereum, Ripple, Litecoin ve  Neo bunlardan birkaçı olup binlerce altcoin  vardır.  Her geçen gün kripto paralara olan ilgi artarken  Bitcoin'nin  piyasa değeri  Tesla , Facebook gibi şirketleri geride bırakarak 1 trilyon $  ulaşmıştır. 

KRİPTO PARALAR  YASAL MIDIR?

Kripto paraların yasal olması, kripto paralara ilişkin hukuki bir düzenleme yapılarak  hukuk tarafından korunması anlamına gelir.  Kripto paraların yasallığı  her ülkede farklılık göstermektedir. Çin, Afganistan, Pakistan, Bangladeş ve bazı diğer ülkeler kripto paraları yasaklamış ve  yaptırımları hapis cezasına kadar uzanabilmektedir. Japonya, İngiltere, Amerika başta olmak üzere 111 ülkede kripto paralar yasal hale getirilmiştir.  Türkiye'ye  baktığımızda ise kripto paralarla ilgili bir düzenleme olmadığı gibi bir yasak da yok. Dolayısıyla cezai  bir yaptırımı  olmayan  Bitcoin ya da diğer kripto paraları soğuk cüzdanlarınızda taşımakta ya da kripto para borsalarında işlem yapmanızda ceza sorumluluğunuz olmayacaktır. Çünkü  ceza hukukunda "suçta ve cezada kanunilik ilkesi" uyarınca eylem esnasında suç olarak tanımlanmayan fiillere  yaptırım uygulanması mümkün değildir.  

KRİPTO PARALARIN  HUKUKİ STATÜ DEĞERLENDİRİLMESİ 

Kripto Paraların  Emtia  Sayılıp Sayılamayacağı

Kripto paraların emtia sayılabilmesi için kanundaki emtia tanımına uygun olması gerekir. Emtia, alım-satıma konu edilen mal olarak kabul edilir. Fakat  kripto paralara  baktığımızda ödeme aracı, değişim aracı  ya da yatırım aracı olarak kullanılmaktadır.  Bu nedenle kripto paralar emtia olarak kabul edilmeyeceği  görüşü hakimdir.

Kripto Paraların Elektronik Para Olarak Kabul Edilebilirliği

"6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşlari Hakkında Kanun"da elektronik para, "elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanun'da tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer" olarak tanımlanmıştır.

 Kripto paralar   yetkilendirilmiş bir kuruluş tarafından ihraç edilmediğinden, elektronik para tanımı  statüsüne uygun değildir. Ayrıca  Bankacılık Düzenleme ve Denetim Kurulu  2013 kasım ayında Bitcoin ile ilgili basın açıklamasında; ”… Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir..."   kripto paraların  mevzuat kapsamında “elektronik para” olarak değerlendirilemeyeceği ve bu nedenle gözetiminin ve denetimin BDDK tarafından yapılamayacağı belirtilmiştir. Haliyle yasal düzenlemesi olmayan kripto paraların BDDK açıklaması ışığında elektronik para olarak değerlendirilemeyeceği hususudur. 

 Kripto Paraların  Menkul Kıymet  Değerlendirmesi 

Menkul kıymetler 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'nda;  ‘’.. Borçlanma araçları veya menkul kıymetleştirilmiş varlık ve gelirlere dayalı borçlanma araçları ile söz konusu kıymetlere ilişkin depo sertifikaları" olarak tanımlanmıştır. Tanımda menkul kıymetlerin   "pay benzeri kıymetler" olması ile "borçlanma aracı"   olarak  tanımlanmıştır. Kripto paralar   ortaklık hakkı ya da borçlanma aracı  olmadığından  menkul kıymet sayılmayacaktır.

KRİPTO PARALAR VERGİLENDİRİLEBİLİR Mİ?

Türkiye’de vergi sistemine baktığımızda gelir kaynağı sayılan ve kazanç elde edilen her şey vergi kapsamına alınmaktadır. Türkiyede kripto paralardan vergi alınabilmesi için öncelikle hukuken  tanınması  gerekmektedir.   Dönem dönem kripto paraların vergiye tabi tutulacağı haberleri yayılıyor. Bugünlerde bununla ilgili Sermaye Piyasa Kurulu’nun çalışmalarının  olduğu  ve son aşamaya gelindiği söylemleri dolaşıyor. Ancak kripto paralar Türkiye’de  şu an için resmi kurumlarca kabul edilen, hukuk düzeni içinde korunan ya da vergisi alınan bir para birimi  değildir.  

Türkiye’de kripto paraların bir yasal düzenlemesi olmadığı için   vergilemenin nasıl yapılacağı hususu  tartışmalıdır.  Dolayısıyla kripto paralara ilişkin bir niteleme yapıldıktan sonra vergilemenin ne şekilde yapılacağı  netlik kazanacaktır. Türkiye’de hukuken tanınmayan kripto paraların yukarıda belirttiğimiz şekilde  emtia (mal)  , menkul kıymet  ya da para olarak değerlendirilebileceği savları  vardır. Dünyada PwC’nin Ekim 2020 tarihli  yaptığı çalışmada  kripto paraların nasıl vergilendirilmesi gerektiğine ilişkin olarak bir kılavuz yayımlanmış  ve çoğu ülkenin gelir vergisi açısından kripto parayı ‘gayri maddi bir varlık’ veya ‘finansal bir varlık’ olarak nitelendirdiği görülüyor. Yine  bazı ülkelerde kripto para emtia ya da para olarak tanınmış ve vergilendirme bunlar üzerinden  yapılmaktadır. Dünyaya baktığımızda  kripto paraların  tam olarak  hukuki statüsünün  ne olduğuna dair  net bir anlayış  olmadığı gibi vergilendirmede de  farklılıklar görülmektedir. 

Ayrıca vergilendirme sorununun yanında  kripto paraların iç içe geçen blok zincir (gizlilik-anonimlik) sebebiyle verginin tespit edilmesi hususunun zorluğudur. Gizlilik esasına dayanan kripto paraların  gelirleri ve bu gelirlerin vergilendirilmesi  ya kişilerin beyanına bırakılacak ya da  herkesin özel cüzdanları,  hesapları kontrol altında tutulacak. İkinci seçenek ( özel cüzdanlarının ya da hesaplarının kontrol altında tutulması) çok mümkün olmamakla birlikle yapılacak düzenlemelerle bu hususlarında tartışma konusu olacağı öngörülmektedir.

Sermaye Piyasa Kurulu (SPK) 2016 tarihli araştırma raporunda; "Ülkemizin de, tüm dünya devletleriyle birlikte, Bitcoin'i olumlu bir endişelilikle izlemesinin uygun olacağı düşünülmektedir. Tüm riskleri değerlendirilerek, teşvik edici düzenlemeler yapılırsa, Bitcoin pazarından gelir elde etmemiz de mümkün olabilir. Örneğin; Ülkemizde hizmet veren bir Bitcoin Borsası henüz kurulmamıştır, bunu düzenleyen bir mevzuat, Ülkemizi Bitcoin pazarında bir adım öne çıkarabilecektir."   SPK raporunda yer verdiği bu açıklamayla  Türkiye’de  kripto paralara ilişkin hukuki düzenleme çalışmalarını hızlandırması ve yasal düzenlemelerin yapılarak   piyasaya dâhil olması  gerektiğini ifade etmiştir. Yine 2016 yılında  yüzlerce yazılımcının,  teknoloji uzmanlarının katıldığı Dünya Ekonomi Forum’unda da blockchain teknolojisi marifetiyle vergi toplamanın ne zaman gerçekleşmeye başlanayacağı tartışılmış, katılımcıların çoğunluğu  2023 yılında blockchain teknolojisinin vergilendirmede kullanılabileceğini işaret etmişlerdir.  Zira gelinen noktaya baktığımız zaman bu türden uygulamaların tahmin edildiğinden bile erken ortaya çıktığı  görülmektedir.   Estonya hükümeti blokzincir uygulamalarını 2008’den beri gündemine alan 2012 yılında bir çok alanda (sağlık, güvenlik, ticaret, yargı) kullanmaya başlamış ülkelerden biridir. Yine  Almanya hükümeti 23 Şubat 2021 tarihinde yaptığı açıklamada Covid-19 salgınına karşı geliştirilen BioNTech aşının kullanımında  blockchain teknolojisi   kullanarak kimlerin aşı olup olmadığının  kayıtları ve dijital sertifika depolama hizmet olarak  IOTA platformunu kullanacaklarını açıklamışlardır.

Blockchain teknolojisi ve kripto paralara her gün ilgi artarken yakın tarihlerde artık hayatımızın bir parçası olacağı kaçınılmaz gibi görünüyor. Ülkelerin, bankaların, büyük döviz şirketlerinin  dijitalleşen dünyada blockchain teknolojisi ve   kripto paraların karşısında değil aksine kendi sistemlerine entegre etme çalışmalarına başlaması gerektiğini kanaatindeyim.