İş Hukukunda Ücretli, Ücretsiz İzin Uygulamaları

A-Ücretli izin izin Uygulaması ve Kapsamı?

İşçinin 4857 sayılı iş kanunuyla güvence altına alınan ve borçlar kanununun yıllık ücretli izne ilişkin 422, 423, 424 ve 425. maddelerindeki düzenlemeler  işçinin ücretinde bir kesinti olmaksızın belirli bir süre çalışması karşılığı dinlenmesi imkanın verilmesini düzenlemektedir. İşçinin kanundan doğan bu izin haklarını kullanırken işçi ücret ödemelerini almaya devam eder. Yani çalışmadığı bu izin günlerinde çalışıyormuş gibi ücretini almaya  hak kazanır. Ancak fazla mesai gibi çalışma karşılığı ödenen ücretler ise ödenmez. İş Kanununda işçinin ücretli izin hakları belirtilmiş olup aşağıdaki gibidir;

1-Yıllık İzin

4857 sayılı iş kanunu madde 53’te İşyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir.

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;

a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden,

b) Beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden,

c) On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmi altı günden az olamaz.

2-Evlenme İzni, Ölüm İzni ya da Evlat Edinme İzni

4857 sayılı kanunu ek madde 2 ile değiştirilen ve  işçilere 5  güne kadar verilecek izindir. Ek Madde 2 – (Ek: 4/4/2015-6645/35 md.) İşçiye; evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde üç gün, eşinin doğum yapması hâlinde ise beş gün ücretli izin verilir.

3- Yol İzni

 İş Kanunu’nun 56. maddesinde yol izni düzenlenmiştir. Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.

4- Yeni İş Arama İzni

İş kanunu madde 27’ye göre ihbar süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur.

5-Doğum İzni ve Süt İzni

İş kanunu 74. Maddede düzenlenmiştir. Doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre  ücretli izin süresidir. İşveren bu süreleri hiçbir şekilde kısıtlayamaz. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar iş yerinde çalışabilir.

   Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kulllanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

6-Hastalık ve Dinlenme İzni

İş Kanunu’nun 46. Maddesinde  bir haftalık süre içinde kalmak üzere hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izni düzenlenmiş olup bu sürelerde  de işçi çalışıyor gibi ücrete hak kazanır.

B-Ücretsiz İzin Uygulaması ve Kapsamı?

Ücretsiz izin, iş sözleşmesinin askıya alma durumudur. Bu süre zarfında işçi çalışmadığı gibi  herhangi bir ücret de almaz. Ücretli izin işçi izindeyken çalışıyormuş gibi ücret alırken ücretsiz izin de işçi herhangi bir ücret almamaktadır. İş sözleşmesinin askıda kaldığı bu süre içerisinde işçi çalışmayacak, işveren de işçiye ücret ödemeyecektir. Askıya alınma halinde sadece asıl ücret değil ücret ekleri de ödenmez. İş kanununda sınırlı olarak, işçilere tanınan ücretsiz yol izni ve analık izni dışında, ücretsiz izin uygulaması ancak tarafların anlaşmasıyla gündeme gelebilmektedir.

1-Ücretsiz Yıllık İzin Yol İzni

4857 sayılı iş kanunu 56.  Maddesinin 4. Fıkrasına baktığımızda, işçi  yıllık iznini işyerinin bulunduğu yerden uzak bir yerde geçirirse ve bununla ilgili tüm evrak bilgi, belgeleri sunarsa işveren,  yoldaki süreler için toplamda 4 gün ücretsiz  izin vermek zorundadır.

4857 sayılı iş kanunu madde 56/4

Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.

2-Ücretsiz Analık İzni

 İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık ücretli doğum izninin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. İşverenin onayına bağlı değildir. İşveren talep edilen bu izni vermek zorundadır.

İş kanunu madde 74/2

(Ek fıkra: 29/1/2016-6663/22 md.) Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.

3-Tarafların Anlaşması Yoluyla Ücretsiz İzin

İşçi ve işveren yaptıkları  iş sözleşmesinde ya da  toplu iş sözleşmelerinde  ücretsiz izinle ilgili bir düzenleme yapmışlarsa bu düzenlemeye uygun olarak ücretsiz izin kullanılabilecektir. Ayrıca bu sözleşmede yapılmamışsa dahi   taraflar her zaman  anlaşarak ücretsiz izin uygulaması yapılabilirler. Bu ücretsiz izni işveren talep edebileceği gibi işçi de talep edebilir. Bu talepler ancak karşı taraf kabul ettiğinde geçerli bir ücretsiz izin haline gelir.  Örneğin; işçinin  2 ay sonra evliliği olacak ve evliliği için 15 günlük ücretsiz izin talep ettiğinde işveren bunu kabul ederse işçi izne ayrılabilir.

17.04.2020 ‘de Resmi Gazetede Yayımlanan Yeni Düzenleme Ne Getirdi?

-İşveren, işçiyi 3 ay işten çıkartmayacak gerektiği takdirde cumhurbaşkanı  bu süreyi 6 aya kadar uzatabilecek.

-İşverene tek taraflı işçiyi ücretsiz izne gönderme  hakkı verildi.

-Ücretsiz izne  gönderilen işçiye yaşlılık aylığı yoksa günde 39,24 lira para verilecek. Ayda 1177 lira gibi bir rakama tekabül ediyor. Askıda iş sözleşmesi bekleyen işçiye yaklaşık asgari ücretin yarısı kadar ödeme yapılacak!

-İşçinin ücretsiz izin karşısında fesih yapma hakkı ortadan kaldırılmış oldu.

-Ücretsiz izne gönderilen işçi günde 39 lira 24 kuruşun kendisine yetmediğini söyleyip işi bırakmak istese haklı bir sebep olmadığı için  kıdem tazminatı alamayacaktır.

         17.04.2020 tarihinde resmi gazetede yayımlanan yeni düzenlemeye göre işveren tek taraflı işçiyi ücretsiz izne gönderebilecektir. İşverenlerin işçileri tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkarma hakkı yasal olarak mevcut değildi. İşçilerin rızası alınmaksızın tek taraflı olarak ücretsiz izne çıkarılmaları, söz konusu işçilerin iş güvencesi hükümlerine tabi olup olmamasına göre kötü niyetli, geçersiz veya haksız fesih sayılacaktı. Ancak korona salgını sebebiyle yürürlüğe giren yasaya  göre  işveren artık tek taraflı olarak işçiyi ücretsiz izne çıkarabilecek. Aslında yeni düzenlemeyle de iş hukukunun temel felsefesi olan işçiyi koruma düşüncesi işverene tek taraflı ücretsiz izin hakkı verilerek  geri plana atıldı. İşçinin sözleşmeyi haklı nedenle fesih hakkı varken bu düzenlemeden sonra işçinin sözleşmeyi fesh  etme hakkı elinden alınmış oldu.

YENİ KORONAVİRÜS (COVID-19) SALGINININ EKONOMİK VE SOSYAL

HAYATA ETKİLERİNİN AZALTILMASI HAKKINDA KANUN İLE

BAZI KANUNLARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA

DAİR KANUN

            MADDE 7 – 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

“GEÇİCİ MADDE 24 – Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihte iş sözleşmesi bulunmakla birlikte 4857 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesi uyarınca işveren tarafından ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan işçiler ile 15/3/2020 tarihinden sonra 51 inci madde kapsamında iş sözleşmesi feshedilen ve bu Kanunun diğer hükümlerine göre işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçilere, herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı almamak kaydıyla ve 4857 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde yer alan fesih yapılamayacak süreyi geçmemek üzere, bu süre içinde ücretsiz izinde bulundukları veya işsiz kaldıkları süre kadar, Fondan günlük 39,24 Türk lirası nakdi ücret desteği verilir. Yapılan ödemelerden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılamaz.

Birinci fıkra kapsamında ücretsiz izne ayrılarak nakdi ücret desteğinden yararlanan işçinin fiilen çalıştırıldığının tespiti halinde işverene, bu şekilde çalıştırılan her işçi ve çalıştırıldığı her ay için ayrı ayrı olmak üzere fiilin işlendiği tarihteki 4857 sayılı Kanunun 39 uncu maddesince belirlenen aylık brüt asgari ücret tutarında çalışma ve iş kurumu il müdürlüklerince idari para cezası uygulanır ve ödenen nakdi ücret desteği ödeme tarihinden itibaren işleyecek kanuni faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.

Bu madde kapsamında nakdi ücret desteğinden yararlananlardan 5510 sayılı Kanuna göre genel sağlık sigortalısı veya genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kişi kapsamına girmeyenler, aynı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılırlar ve genel sağlık sigortasına ilişkin primleri Fondan karşılanır.

Bakanlık, nakdi ücret desteğine ilişkin ödeme usul ve esaslarını belirlemeye ve bu maddenin uygulanmasına ilişkin ortaya çıkabilecek tereddütleri gidermeye yetkilidir.”

MADDE 8 – 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

“GEÇİCİ MADDE 25 – Yeni koronavirüs (Covid-19) sebebiyle işverenlerin yaptıkları zorlayıcı sebep gerekçeli kısa çalışma başvuruları için, uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin, işverenlerin beyanı doğrultusunda kısa çalışma ödemesi gerçekleştirilir. İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ve yersiz ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edilir.

MADDE 9 – 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununa aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

“GEÇİCİ MADDE 10 – Bu Kanunun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle 25 inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında işveren tarafından feshedilemez.

Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç aylık süreyi geçmemek üzere işveren işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabilir. Bu madde kapsamında ücretsiz izne ayrılmak, işçiye haklı nedene dayanarak sözleşmeyi fesih hakkı vermez.

Bu madde hükümlerine aykırı olarak iş sözleşmesini fesheden işveren veya işveren vekiline, sözleşmesi feshedilen her işçi için fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası verilir.

İşçinin 3 ay   işten çıkartılmaması iş kanunun işçiyi koruma felsefesine uygun ve olumludur. Ancak işverene ücretsiz izin hakkı verilmesi işçiyi  mağdur edecektir. Asgari ücret dahi Türkiye’de geçim için çok düşük bir miktarken ücretsiz izin sebebiyle işten çıkartılacak işçilere  neredeyse asgari ücretin yarısına mahkum etmek ekonomik olarak işçiyi ölüme mahkum etmektir.  Her ne kadar fondan günlük  39 lira 24 kuruş  bir para verilse  dahi  bu işçiyi  ekonomik olarak daha da çıkmaza sokacaktır. İşveren tarafından tek taraflı izne çıkartılan yani iş sözleşmesi askıya alınan  işçi yeni yasa gereği ücretsiz izinde olduğu sebebiyle fesih hakkı da olmayacaktır.

Kısa Çalışma Ödeneği ?

İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek 2. Maddesinde düzenlenmiştir. Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebebin oluşması durumunda işyerindeki çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması, faaliyetin geçici olarak tamamen durma halinin oluşması  ve sigortalı gün şartını tamamlıyorsa kurumun uygun gördüğü takdirde  geçici olmak üzere 3 ay kısa çalışma ödeneği işsizlik sigorta fonundan karşılanır . Sigortalının son 12 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak günlük ortalama brüt kazancının yüzde 60'ı olarak hesaplanıyor. Dolayısıyla aldığı brüt ücret miktarına göre herhangi bir sigortalı 1752 lira ile 4 bin 381 lira arasında değişen kısa çalışma ödeneğine hak kazanıyor. Ama bakıldığı zaman yeni yasayla birlikte işçi tek taraflı ücretsiz izne gönderilse dahi alacağı en yüksek tutar 1177 liradır.

Şayet yeni kanun  işçiyi korumaya yönelik olsaydı, ücretsiz izin hakkı tek taraflı işverenin tekeline bırakılmamalıydı. Öncelikle yürürlüğe giren yasada  3 ay işçi çıkartma yasağıyla birlikte işverene ücretsiz izin hakkı verilmemeliydi. Kısa çalışma ödeneğinden işçilerin daha çok faydalanması için şartlar değiştirilerek ya da hafifletilerek  işverenleri yükü azaltılabilir ve işçilerin  daha da mağdur edilmesinin yolu açılmazdı. Emek işverenin insafına bırakılmayacak kadar değerlidir. Emeği, üretimi  korumak zorundayız!